Tomaszów Mazowiecki

Na terenie Tomaszowa Mazowieckiego zostało udostępnione do zwiedzania kilka bunkrów z okresu II wojny światowej należących do Linii Pilicy i jeden schron obrony cywilnej.

Istnieje możliwość zwiedzania poniższych obiektów po wcześniejszym umówienie terminu pod nr telefonu 511715786

Linia Pilicy

Linia Pilicy jest to pas umocnień wybudowany przez Niemców w okresie od lata 1944 r. (prace na szeroką skalę ruszyły w sierpniu) do stycznia 1945 r.

Piliza Stellung – jak występuje w zestawieniach, nie ma precyzyjnego odnośnika geograficznego. Plan zakładał umocnienie terenów na zachód od Wisły i linii łączących te rejony oraz linii wielkich rzek. Miały one pełnić funkcję odwodów dowództwa w przypadku przełamania głównej linii obrony na Wiśle i Narwi (Hauptkampfline – HKL).

Za budowę odcinka Linii Pilicy odpowiadało 102. Wyższe dowództwo saperów do zadań specjalnych. Do pracy nad budową pozycji obronnych przymusowo zatrudniano miejscową ludność cywilną, oraz osoby z obozów pracy przymusowej. 

Punkt oporu Tomaszów Mazowiecki – około 45 obiektów

Punkt oporu Lubocz – około 10 obiektów

Punkt oporu Inowłódz – około 22 obiekty

Punkt oporu Sulejów – około 25 obiektów

Linia „a2”

Pierwszy na zachód od HKL pas „a” dzielił się na linie „a1” i „a2”. Linia „a2” o kryptonimie „Merkurstellung”, do której należała Linia Pilicy. Biegła od Wyszogrodu, wzdłuż rzek Bzury i Rawki pod Skierniewice, dalej na południe i w rejonie wsi Lubocz docierała do Pilicy. Następnie biegła w górę rzeki na południowy zachód do Inowłodza, Tomaszowa i dalej w kierunku na Sulejów, Przedbórz, następnie Miechów, Bochnię, Nowy Sącz i dalej na południe. Nieskończony pas fortyfikacji został zdobyty przez Armię Czerwoną w dniach 17-18 stycznia 1945 r. Do dziś zachowały się wszystkie obiekty które są dowodem wydarzeń z tamtych lat.

Schron Regelbau 58c

W terminologii niem. „Ringstand”. Konstrukcja schronu oparta była na projekcie włoskiego schronu wykorzystywanego podczas walk o Tobruk w Afryce Północnej, stąd potoczna nazwa „Tobruk”.

Betonowe stanowisko strzeleckie o niewielkich rozmiarach trudne do trafienia na 1 karabin maszynowy (MG34 lub MG42), zapewniające 360° sektor ostrzału. Obiekt obsługiwany był przez 2 żołnierzy, strzelca i pomocnika (amunicyjnego). Ringstand mógł być uzbrojony także w granatnik lub miotacz płomieni.

Używano go jako stanowisko łączności lub stanowisko obserwacyjne (lornetki nożycowe, czasem niewielkie reflektory średnicy 25 cm). Na Linii Pilicy wykonywane były w dwóch głównych wariantach budowlanych z normalnym (110 x 155 cm) i powiększonym (180 x 200 cm) przedsionkiem. Oba warianty wykonano ze ścianą zewnętrzną o grubości 40 lub 60 cm.

• 

• 

• 

• 

Schron Regelbau 668

„Kleinunterstand” – schron bierny piechoty dla drużyny 6-9 żołnierzy, o odporności B- alt o grubości ścian 1,5 m., występuje w wersji ze stanowiskiem karabinu maszynowego (Ringstand) lub bez. Do budowy zużywano 210 m.³, 9,7 t. stali zbrojeniowej oraz 1,7 t. stali profilowanej. Do pomieszczenia załogi o wymiarach 4,65×2,75×2,10 m., prowadziło jedno wejście. Pomiędzy przedsionkiem a śluzą gazoszczelną zamontowane były drzwi stalowe 434P01, do izby załogi prowadziły drzwi 19P7 a wyjście ewakuacyjne zamykały drzwi 410P9. W pomieszczeniu załogi zamontowane były prycze, piec oraz filtrowentylator. Schron posiadał 2 pancerne osłony anten. 

Schron Regelbau 621

„Gruppenunterstand ” – schron bierny dla drużyny piechoty (10 żołnierzy), o odporności B-nowe (B-neu) o grubości ścian 2 m., w wersji z dobudowanym stanowiskiem Ringstand.

Do budowy zużyto 485 m³ betonu, 23 t. prętów zbrojeniowych, 3,7 t. profili stalowych.

Do pomieszczenia załogi o wymiarach 5,8 x 3,5 x 2,3 m. prowadzą dwa wejścia bronione przez strzelnice w standardowej wersji 48P8 (tu zastosowano płytę gr. 4 cm strzelnicy MG08 będącą prawdopodobnie adaptacją płyty ckm z lat 20).

Do śluzy gazoszczelnej prowadziły drzwi pancerne 434P01. Izbę załogi oddzielały gazoszczelne drzwi lekkie 19P7 (tu zamontowano jedynie prowizoryczne drzwi drewniane).

Schron wyposażony był w peryskop SR9 i nie posiadał wyjścia awaryjnego. Na wyposażenie socjalne składało się 10 prycz mocowanych na ścianach (typ 922 i 923S), piec WT 80 i filtrowentylator Hes (1,2 lub 2,4).

• 

• 

• 

• 

Zobacz jak wygląda schron w środku- oprowadza Michał Stec

Schron Regelbau 701

Unterstellraum ohne Nebenräume – schron bierny – garaż dla armat ppanc., plot lub haubic polowych (od 1 dużej do 4 małych), bez pomieszczeń pomocniczych, o odporności  B-nowe (grubość ścian 2 m).

Stanowił on ochronę dla dział i ich załóg podczas ostrzału artyleryjskiego lub bombardowania.

• 

• 

Schron przy Polnej

Schron przy ulicy Polnej w Tomaszowie jest największym obiektem ochronnym w mieście.

Wybudowany w 1961 r. miał powierzchnię ogólna 530 m kw. mógł pomieścić 200 osób strop obiektu znajduje się 5 m pod ziemią. Blok wejściowy za zamaskowany jest jako śmietnik w wyniku czego mało kto na niego zwraca uwagę.

Docelowo schron budowano w celu ochrony władz miasta i jest to  obiekt kierowania obrona cywilną. Z obiektu wychodzą dwa wyjścia ewakuacyjne i trzy czerpnie powietrza (jedno nie istnieje)  obiekt przekazany pasjonatom fortyfikacji Michałowi Stecowi i Pawłowi Gradowi w czerwcu 2018 r. W wyniku tego obiekt został odmalowany i wyposażony tworząc piękne muzeum.

Zobacz jak wygląda schron w środku- oprowadza Michał Stec

Istnieje możliwość zwiedzenia ww. obiektów po wcześniejszym umówienie terminu pod nr telefonu 511715786

Opracował: Michał Stec