Luftwaffen-Sperrfeuer-Batterie – Łódź „Rogi”
W drugiej połowie 1940 roku, w związku z coraz częstszymi nalotami wykonywanymi przez brytyjski RAF, a także z obawy przed ewentualną agresją ze strony Rosji Sowieckiej, III Rzesza zaczęła rozbudowywać system pomocniczej obrony przeciwlotniczej, na ternie środkowych i wschodnich Niemiec.
W latach 1940-41 sformowano 329 zaporowych baterii przeciwlotniczych (Sperrfeuer-Batterie), wyposażonych w zdobyczne armaty – między innymi czeskie, polskie, brytyjskie i francuskie.
Ze względu na brak urządzeń celowniczych i systemu kontroli ognia do tychże dział, rolą baterii było prowadzenie ognia zaporowego. Była to metoda stosunkowo mało efektywna i dająca ograniczone możliwości bojowe, jednakże w związku z niedostateczną liczbą rodzimego sprzętu, pozwalała stworzyć prowizoryczną obronę przeciwlotniczą miast.
Na terenie obecnego zieleńca pomiędzy ulicą Centralną a Wycieczkową, znajduje się 6 betonowych podstaw umieszczonych na planie elipsy. Jest to pozostałość po niemieckiej baterii przeciwlotniczej, wchodzącej w skład systemu czynnej obrony przeciwlotniczej okupowanej Łodzi.
Co ciekawe podstawy są jedną z niewielu stricte militarnych pamiątek, związanych z latami II wojny światowej, pozostałych na terenie miasta.
Bateria przy ul. Wycieczkowej, była jedną z 8 baterii przeciwlotniczych broniących miasta w początkowym okresie okupacji niemieckiej. Pozostałe stanowiska rozmieszczone były w odległości 3 – – 3,5 km, tworząc pierścień obrony otaczający Łódź. Poza wymienioną baterią, istnieją jeszcze pozostałości po analogicznym obiekcie przy porcie lotniczym im. W. Reymonta.
Pozostałości po bliźniaczych bateriach znajdują się także w Łowiczu (dwie lokalizacje).
Według raportów wywiadu Związku Walki Zbrojnej bateria istniała już w listopadzie roku 1940.
Jako jej lokalizację podawano „Rogi”. Niestety,do chwili obecnej nie udało się ustalić numeru baterii (wiadomo jedynie że baterie zaporowe posiadały numerację w zakresie 1 – 329).
Początkowo miała na stanie 4 działa przeciwlotnicze 7,5 cm Flak 97 (f), 2 przeciwlotnicze karabiny maszynowe MG08/15 oraz urządzenie nasłuchowe. W pierwszej połowie roku 1941, baterię
rozbudowano o 2 dodatkowe armaty Flak 97 (f), co stało się standardemtakże i w pozostałych
obiektach.
Bateria wraz z innymi należała do artylerii przeciwlotniczej Luftwaffe i według informacji wywiadu ZWZ, podlegała pod bliżej nie znany z numeru pułk przeciwlotniczy, którego dowództwo mieściło się na terenie lotniska na Lublinku.
W marcu 1942 roku Litzmannstadt zostało włączone w system krajowej obrony przeciwlotniczej Rzeszy. Istniejące na terenie miasta baterie, przeformowano w tzw. Heimat-Flak Batterien, których obsługę stanowili przeszkoleni cywile – mieszkańcy miasta, weterani i rezerwiści a także ozdrowieńcy przebywający na rekonwalescencji lub leczeniu w Łódzkich szpitalach wojskowych.
W związku z tym iż możliwości przeciwlotnicze armat Flak 97(f) były fatalne, w drugiej połowie 1942 roku zadecydowano o likwidacji starych stanowisk a w ich miejsce utworzono (w większej odległości od centrum miasta) 6 nowych baterii przeciwlotniczych, wyposażonych w zdobyczne sowieckie armaty przeciwlotnicze 7,62 cm Flak M 38 (r) oraz 8,5 cm Flak M 39 (r) w okresie późniejszym przekalibrowanych do niemieckiego standardu 8,8 cm.
Wyjątkiem, pozostawiono baterię z obecnego osiedla uniwersyteckiego „Lumumbowo”, która po przezbrojeniu i przebudowie została baterią szkolną i jako taka funkcjonowała do stycznia 1945 roku.
Rys techniczny baterii:
Jest to bateria 6-cio stanowiskowa (pierwotnie 4), tworząca elipsę na osi N-S. Poszczególne podstawy rozmieszczone są w odległości ca.60 metrów od sąsiedniej.
Każda działobitnia otoczona była przeciwodłamkowym wałem ziemnym, wzmocnionym drewnianym szalunkiem. W przedpiersiu znajdowały się nisze na amunicję alarmową.Niestety nie zachowały się na terenie baterii żadne pozostałości po tymże przedpiersiu.
W centrum każdego stanowiska znajdowała się podstawa pod armatę 7,5 cm FlaK 97(f), w formie cokołu ze śrubunkiem oraz ławy podstawy, zatopionej w gruncie o wymiarach ok 2,5 x 2,5 m.
Zachowały się wszystkie podstawy, w stanie ogólnym dobrym, na swoich pierwotnych miejscach.
W centrum baterii, znajdowało się stanowisko dowodzenia wyposażona w prymitywne urządzenia obserwacyjne i celownicze. Na skrzydle baterii, umieszczono najprawdopodobniej urządzenie nasłuchowe.Całość uzupełniało kilka obiektów zaplecza, centrala telefoniczna oraz magazyn amunicyjny w formie ziemianki.
Uzbrojenie:
Nazwa niemiecka: 7,5 FlaK 97 (f)
Nazwa oryginalna: Canon de 75 mm Modele 1897 / armata polowa wz.97
Kaliber: 75 mm
Długość lufy: (L/33) 2721 mm
Waga: ok 3000 kg
Prędkość początkowa pocisku: 575 m/s
Masa pocisku: 6,25 kg
Donośność pionowa: 6500 m
Szybkostrzelność: 12-15 pocisków na minutę w zależności od stopnia wyszkolenia obsługi
Armata nie była wyposażona w mechanizm pozwalający na płynną regulację kąta podniesienia lufy.
Posiadała jednakże blokadę umożliwiającą prowadzenie ognia pod kątem 10,45 oraz 70 stopni, co sprawiało że celowanie do samolotów było mocno ograniczone.
Co ciekawe, wiele wskazuje na to, iż łódzkie baterie zaporowe zostały wyposażone w polskie polowe armaty wz.97 których Niemcy zdobyli w roku 1939 ponad kilkaset egzemplarzy.Według danych zebranych przez ZWZ, transporty z armatami przychodziły do Łodzi ze Stalowej Woli, gdzie Niemcy zmagazynowali część zdobytych w Polsce dział.
Znaczenie historyczne:
To jeden z niewielu obiektów historycznych z lat 1939-1945, znajdujących się na terenie naszego miasta i mających bojowy, militarny rodowód. Podstawy są także pamiątką po trudnej ale i ciekawej historii Łodzi. Biorąc pod uwagę całość zagadnienia jakim jest czynna obrona przeciwlotnicza Łodzi w trakcie okupacji niemieckiej 1939-1945, małą ilość dokumentów oraz archiwaliów z tym związanych, można z całą stanowczością uznać, że te baterie zaporowe są nadal elementem najmniej poznanym.
Bateria przy ul. Wycieczkowej oraz bateria przy lotnisku Lublinek są jedynymi ocalałymi z całego pierścienia baterii wokół miasta. Po pozostałych bateriach przy ul. Pojezierskiej, Krańcowej, Niciarnianej, Kurczaki i na obecnym osiedlu studenckim „Lumumbowo” praktycznie nie pozostał żaden ślad. W toku budowy osiedli i infrastruktury miejskiej pozostałe podstawy zostały skute bądź zasypane.
Największą zaletą podstaw przy ul. Wycieczkowej jest fakt, iż są na swoich pierwotnych pozycjach a stan ich zachowania(patrząc na wiek i warunki atmosferyczne) jest bardzo dobry. Na uwagę zasługuje też to, że ze względu na trudną dostępność (wysoki podszyt),przez tyle lat zbrojenie i śrubunek nie padły łupem złodziei, co niestety jest mocno widoczne w przypadku podstaw przy lotnisku.
Ze względu na swoją lokalizację w miejscu atrakcyjnym przyrodniczo, warto byłoby się zastanowić nad wykonaniem ścieżki edukacyjnej oraz tablic informujących o przeszłości historycznej tego ciekawego miejsca.
Autor opracowania:
Dominik Bartłomiejczyk, ur. 1982 w Łodzi. Pasjonat historii wojskowości i militariów. Badacz zagadnień związanych z czynną obroną przeciwlotniczą Łodzi i regionu. Zbiera materiały do publikacji poświęconej budowie i funkcjonowaniu niemieckiego systemu czynnej obrony przeciwlotniczej na terenie aglomeracji Łódzkiej w latach 1939-1945.